عده‌ای تعزیه را به عنوان یک هنر می‌بینند و دوست دارند و عده‌ای دیگر شاید به بُعد هنری آن توجهی نکنند و بیشتر به خاطر احساسات مذهبی مسحور تماشای تعزیه می‌شوند. اساساً از چه منظری باید به هنر تعزیه نگاه کرد؟
تعزیه یک نمایش آیینی است ولی در ضمن ویژگی‌های یک هنر نمایشی هم در آن دیده می‌شود. تعزیه را از 4 منظر تاریخی، اعتقادی، هنری و عرفانی باید نگاه کرد و آن را فقط نمی‌شود از منظر مستندات تاریخی دید چون خیلی جاها ردپای اشارات تاریخی در تعزیه دیده نمی‌شود. مثلاً تعزیه "روح‌الارواح" هیچ سند تاریخی ندارد. قصه این تعزیه راجع‌به این است که روح پیامبر اسلام (ص)، امام علی (ع)، حضرت فاطمه (س) و امام حسن (ع) در روز عاشورا در بهشت منتظر آمدن ارواح شهدای کربلا است. این تعزیه کاملاً بر اساس یک امر اعتقادی شکل گرفته و هیچ‌کس هم نمی‌تواند بگوید غلط است چون ما معتقدیم که ارواح معصومان و بزرگان دین زنده است و آن‌ها در پیشوای خداوند روزی دارند. این‌که تعزیه‌نویس فکر کرده ارواح این معصومان در بهشت منتظر ارواح شهدای کربلا است، تخیلی بوده و سند تاریخی ندارد ولی از منظر اعتقادی و هنری انکارشدنی نیست، به همین علت باید تعزیه را از چند منظر نگاه کرد.
داوود فتحعلی بیگی
